|
Cmentarz Hutniczy w Gliwicach /
Der Hüttenfriedhof
in Gleiwitz
Biografie pochowanych osób / Biografien
|
|
Wilhelm von Blandowski
21.01.1822
–
18.12.1878
|
|
|
Urodził się w Gliwicach jako najmłodsze z dzieci
Johanna
Felixa von Blandowskiego
i Leopoldyny z domu von Woyrsch.
W
latach 1839–1840
uczył się w katolickim gimnazjum przy ul.
Kozielskiej w Gliwicach, następnie w latach 1841–1843
kontynuował naukę w Szkole Górniczej w Tarnowskich Górach. Później
pracował w kopalni Königsgrube w
Königshütte
(Chorzowie).
W 1849 roku
wyjechał do Australii z
grupą geologów rządowych w celu badania historii naturalnej,
klasyfikacji botanicznej i geograficznego opracowywania tego
kraju. Znalazł złoto koło Castlemaine, (Victoria), wynalazł
i udoskonalił pompę wodną, w latach 1854–1857;
zorganizował ekspedycję do zbadania naturalnej historii
regionu gdzie łączą się rzeki Darling i Murray gromadząc
17400 osobliwości dla Muzeum Narodowego. Upamiętniony jako
badacz gatunkami ryb Blandowskius oraz Blandowskiella.
Był jednym z założycieli Towarzystwa Filozoficznego
Victorii.
Po powrocie do Gliwic w 1860 roku, założył atelier fotograficzne w
swoim domu
przy ulicy
Bankowej 7.
Zmarł
18 grudnia 1878 roku w Bolesławcu, w szpitalu dla psychicznie chorych.
RODZINA |
|
|
|
Geboren in
Gleiwitz, war er der jüngste Sohn unter
den elf Kindern Felix von Blandowskis –
eines hohen Offiziers der preußischen
Armee – und seiner Frau Leopoldine –
geborene Woyrsch.
In den Jahren
1839–1840 machte er seine Ausbildung an
der Bergbauschule in Tarnowitz bei
Gleiwitz. Danach arbeitete er in der
Königsgrube in Königshütte (Chorzów).
Zur Ausreise aus
seiner Heimat bewog ihn die unruhige
Revolutionszeit im Jahre 1848. Er fuhr
1849 mit einer Geologengruppe nach
Australien, um sich mit dem Erforschen
der dortigen Naturgeschichte wie auch
botanischer Systematisierung und
geografischer Beschreibung zu
beschäftigen. Von Blandowski entdeckte
Goldvorkommen in der Gegend von
Castlemaine (Victoria), dort erfand und
vervollkommnte er auch die Wasserpumpe.
In den Jahren 1854–1857 organisierte er
eine Expedition an die Ufern der Flüsse
Darling und Murray, um die
Naturgeschichte dieser Region zu
erforschen. Er sammelte dort 17400
Naturphänomene für das Nationalmuseum.
Unvergesslich ist sein Ruf als
Fischforscher durch die Fischgattungen
wie Blandowskius und Blandowskiella.
Wilhelm von Blandowski gehörte zu den
Mitbegründern der Philosophischen
Gesellschaft Viktoria.
1860 kehrte er
nach Gleiwitz zurück, starb er in einer
Nervenheilanstalt in Bunzlau.
Übersetzung:
Sebastan Mrożek
|
|
|
Wilhelm
Blandowski was born in Gliwice as the
youngest of the eleven children of
Feliks von Blandowski – the high rank
officer of the Prussian army, and his
wife Leopoldyna neé Woyrsch.
In the years
1839–1840 Wilhelm von Blandowski
attended the Catholic junior secondary
school in the Kozielska street in
Gliwice and from 1841 to 1843 he
continued his education in the Mining
School in Tarnowskie Góry. Then he
worked in the Königsgrube mine in
Chorzów.
He decided to
leave the country probably because of
the turbulent times of the 1848
revolution. In 1849 he left for
Australia together with the government
geologists in order to research the
natural history and to work out the
botanical classification, as well as the
geographical study of this country. He
found gold near Castlemaine, (Victoria),
then invented and improved the water
pump. Over the years 1854 and1857 he
organised an expedition in order to
study the natural history of the area
where the rivers Darling and Murray
merged, which resulted in gathering
17400 interesting specimens for the
National Museum. He is also renown for
his research on Blandowskius and
Blandowskiella fish species. One could
find him among the founders of the
Victoria philosophic society.
In 1860 Wilhelm
von Blandowski came back to Gliwice. He
died in the Hospital for the
Neurotically Ill in Bolesławiec.
Translation:
Iweta i Witold Kulczyccy
|
EDUKACJA / PRACA / WOJSKO |
|
|
– gimnazjum katolickie w Gliwicach
14.08.1833 – usunięty karnie (zaatakował kijem nauczyciela)
|
|
|
|
31.08.1834 – Królewska Pruska Szkoła
Kadetów w Chełmnie
synowie wojskowych często wybierali szkołę
kadetów, 10 lat wcześniej uczył się tu jego brat
5.08.1836
– opuścił szkołę po śmierci ojca
|
|
|
|
IX 1836 – gimnazjum
ewang. w Lubaniu
|
|
|
|
do XI 1839 – ponownie gimnazjum katolickie w Gliwicach
|
|
|
|
1.01.1840 – Kopalnia „Fryderyk” Tarn. Góry,
obróbka rudy ołowiu
|
|
|
|
15.05.1840 – Kopalnia „Królowa Luiza” Zabrze, ładowacz, od
1.01.1841 rębacz
IV 1841 – z powrotem kopalnia „Fryderyk”
|
|
|
|
28.06.1841 – Oberschlesische Bergschule, szkoła górnicza
założona w Tarnowskich Górach przez Rudolpha von Carnalla,
Wilhelm
Blandowski został
przyjęty na kurs szkoleniowy jako
1 z 12
8.07.1843 –
opuścił szkołę, nie kończąc jej
Podczas jednej z wycieczek szkolnych do
kamieniołomu wapienia muszlowego znalazł skamielinę, którą
wysłał do prof. Heinricha Goepperta
z uniwersytetu we Wrocławiu, który ocenił ją jako
bardzo
wartościową
i nazwał:
Sphaerococcites blandowskianus
Szkoła mieściła się pierwotnie na piętrze narożnego domu
przy rynku w Tarnowskich Górach.
|
|
|
|
|
|
|
|
Po rezygnacji z zakończenia kursu został wysłany w okolice
Koszęcina jako Obersteiger
w kopalni rudy żelaza ks.
Hohenlohe w Zumpach. Zdobył doświadczenie w wierceniu udarowym głębokich otworów,
wierceniu na bagnach, konstruowaniu maszyn parowych,
instalowaniu pomp, przewiercaniu się przez kurzawkę,
konstruowaniu wózków, budowie podpór, studiował też geologię
Beskidów i Tatr.
25.05.1844 – otrzymał certyfikat jako nadsztygar
(Obersteiger)
Po rezygnacji ze stanowiska samodzielnie zapoznawał się z
pracą kopalń w Mysłowicach, Chorzowie i Zabrzu, ale również
Wałbrzychu, Nowej Rudzie, Złotym Stoku i Miedziance.
|
|
|
1.10.1844 – zgłosił się na ochotnika – żołnierz saperów
gwardii w Berlinie
wykorzystał możliwość uczęszczania jako wolny słuchacz na
wykłady (część z nich była jednak płatna) na
Friedrich-Wilhelm-Universität
1.10.1845
– oficer Landwehry, zwolniony ze służby
Przez
jakiś czas otrzymywał stypendium z Urzędu Górniczego i nawet
krótko od króla pruskiego, ale koszty utrzymania w latach
1844–1847 wzrosły o 50% i zapomoga przestała wystarczać.
Mimo kolejnych próśb nie podwyższono jej, natomiast otrzymał
polecenie opuszczenia Berlina i zameldowania się w Brzegu do
pracy.
|
Przedmioty wybrane przez Blandowskiego:
ogólna historia naturalna
skamieliny formacji skalnych
meteorologia
mineralogia
paleontologia
geologia Śląska i północnych Niemiec
historia rozwoju mięczaków
sejsmologia i wulkanologia
fizyka
eksperymentalna
nieorganiczna chemia eksperymentalna
oraz matematyka, algebra i geometria
dużo podróżuje, poznając działanie kopalń węgla brunatnego
|
|
|
W Brzegu się nie zameldował, ale podjął pracę jako
Fahrsteiger w kopalni „Król” w Chorzowie – do 31.03.1848 r.,
kiedy to został „poproszony” o opuszczenie zakładu...
|
|
|
|
1848 –
Wiosna Ludów w Europie
4.04.1848 – zgłosił się do wojska (wojna o Szlezwik Holsztyn
1848–1849) i otrzymał tymczasowy patent oficerski. W tej
wojnie brał również udział jego starszy brat
Berthold (38. pułk piechoty)
XII 1848 – starał się
o powrót do służby górniczej, ale nie chciał wracać na Śląsk
|
|
|
Po odejściu z wojska przebywał w okolicach Hamburga, gdzie w
1843 roku założono Muzeum Zoologiczne. Zarządzała nim
8-osobowa komisja, a każdy z członków był również
kolekcjonerem.
Blandowski utrzymywał kontakty ze Steetzem i Wiebelem, stąd
przypuszczenie, że został przez nich wynajęty lub uzyskał
wsparcie komisji.
V 1849 – wypłynął do Australii na statku
Ozean
fot.: Georg Neumayer
|
|
|
|
AUSTRALIA
|
|
|
14.09.1849 – przybył do Adelajdy i rozpoczął zabiegi o
posadę geologa u gubernatora stanu Wiktoria. Otrzymał ją po
10 miesiącach, podczas których sporządził mapy stanu
Wiktoria, wykazując imponującą wiedzę geograficzną,
geologiczną, zoologiczną, botaniczną i
etnologiczną.
Ponadto okazał się biegłym rysownikiem
1849 – badania geologiczne i paleontologiczne na zachodnim
wybrzeżu
1850 – eksploracja Australii Południowej, badania nad rzeką
Murray i południowym wschodzie, szkice Aborygenów
1851 – styczeń – badania Aborygenów nad rzeką Guichen,
pomiary geodezyjne przy wybrzeżu Warreanga,
– październik – pola złotonośne Forest Creek
1852 – październik – odkrywa żyłę złota w Spring Gully,
projektuje pompę do odwadniania kopalni i finansuje jej
wykonanie
|
|
|
|
Ta część kontynentu przez tysiące lat ewoluowała w
całkowitej izolacji.
Blandowskiego zafascynowała kultura Aborygenów. Dręczył go
ich los i widząc, że ich kultura jest zagrożona, podkreślał
konieczność jej zbadania. W tamtych czasach takie podejście
było niezwykle rzadkie i nie znajdowało poparcia.
rysunki na podstawie fotografii Blandowskiego wykonał
Gustav Mützel
https://www.britishmuseum.org/collection/search?agent=William%20Blandowski
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1852 – wymieniany jako
jeden z inicjatorów i organizatorów Geological Society of
Victoria
20.12.1853 – przedstawia projekt i uzasadnia potrzebę
założenia w Melbourne muzeum geologicznego, występuje do
gubernatora o subwencję na wydanie ilustrowanej historii
naturalnej stanu
Victoria
1.04.1854
– wpisany na listę geodetów Australii
8.05.1854
– mianowany kuratorem planowanego muzeum
17.06.1854 – bierze udział w zawiązaniu Wiktoriańskiego
Towarzystwa Filozoficznego i Literackiego, mającego na celu
założenie w Melbourne muzeum
historii naturalnej – wszedł do tymczasowego komitetu i rady
tego towarzystwa
12.08.1854 – pierwsze publiczne posiedzenie Towarzystwa
1855 – połączenie
Wiktoriańskiego Instytutu i Towarzystwa Filozoficznego w
Instytut Filozoficzny Wiktorii – był jego członkiem
(dożywotnim ?)
do 1868
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
VII 1854 – pierwsza
ekspedycja do Środkowej Wiktorii
dwie wyprawy, rysunki z nich zostały przekazane do
tworzącego się muzeum i na potrzeby wystawy światowej w
Paryżu 1855
23.10.1855 – wystawa fotografii w Instytucie Filozoficznym
na ich podstawie stworzono grafiki do
Australia Terra Cognita
i
Australien in 142 photographischen Abbildubgen
Oryginały fotografii nie przetrwały. (Posiadaniem aparatu
fotograficznego Blandowski chwalił się już w sierpniu)
XI 1856 – złoty medal
za zestaw sześciu arkuszy z ilustracjami, na wystawie
Przemysłowego Towarzystwa Wiktorii
|
|
|
6.12.1856 – początek ekspedycji na zlecenie rządu stanu
Victoria, wzdłuż dolnego biegu rzeki Murray.
Z 16 ludzi już wkrótce pozostał tylko sam Blandowski ze swym
pomocnikiem Krefftem, gdyż pozostałych uczestników zraziły
napotkane trudności. W ciągu ośmiu miesięcy obaj podróżnicy
przemierzyli 2 tysiące kilometrów, żywiąc się, gdy
skradziono im żywność, drobnymi torbaczami i papugami.
Mimo licznych przeszkód udało im się dotrzeć do Adelajdy z
28 skrzyniami, które zawierały 18 tysięcy okazów i setki
rysunków.
|
|
|
|
eksponaty
przywiezione na wystawę w Muzeum w Gliwicach
w 2013 z muzeum w Berlinie |
|
|
|
Po powrocie do Melbourne Blandowski zabrał się za
opracowanie zbiorów zgromadzonych podczas tej wyprawy,
jednak, gdy nowe gatunki ryb z rzeki Murray nazwał
nazwiskami najwybitniejszych członków Philosophical Society
of Victoria, okazało się, że opisy tych ryb uznali oni za
swoje karykatury i zażądali wyjaśnień.
https://nakrancu.wordpress.com/category/gornictwo/
|
|
|
|
W roku 1858 na łamach prasy oskarżono Blandowskiego, że nie
przekazał Muzeum Historii Naturalnej części zbiorów, którą
on sam uznał za kolekcję prywatną, gdyż zawierała okazy i
rysunki zbierane i rysowane w niedziele.
W tej sytuacji Blandowski postanowił opuścić Australię.
|
POWRÓT
|
|
|
W marcu 1859 na pokładzie pruskiej barkentyny „Matylda”
wyruszył przez Jawę do Plymouth, skąd udał się do Londynu.
Przywiezione z Australii zbiory liczące tysiące szkiców,
zdjęć, minerałów i wypchanych zwierząt wzbudziły tu
zainteresowanie uczonych tej miary, co Roderick Impey
Murchison, Richard Owen, Thomas Huxley i Paweł Edmund
Strzelecki.
|
|
|
Wykłady (o Aborygenach, o geologii, o faunie i florze):
16.11.1859 – Londyn
4.01.; 7.01.1860 –
Berlin
22.02.1860 – Wrocław
6.03.1860
– Chorzów
X 1861; V 1866; II 1868
– Drezno, zostaje wybrany na członka korespondenta
Towarzystwa Historii Naturalnej (w Dreźnie mieszkał jego
brat Teophil)
|
BOLESŁAWIEC
|
|
|
IX 1873
– zostaje zamknięty w zakładzie dla psychicznie
chorych w Bolesławcu. (Provinzial-Heil und
Pflege-Anstalt / Szpital dla Obląkanych Prowincji Śląskiej)
Był to pierwszy, zbudowany od podstaw,
zakład psychiatryczny na Śląsku. Wzniesiony został w
latach1857–1863
wg projektu architekta Richarda Schillera.
Ogromna powierzchnia oraz nowatorskie metody
leczenia pacjentów
sprawiły, że placówka cieszyła się doskonałą opinią.
|
|
|
18.12.1878 – umiera na skręt jelit, notatka pojawia się w
gliwickim „Wandererze”
|
Der
Oberschlesische Wanderer nr 152 z 1878 r. |
|
|
Wilhelm Blandowski pochowany został na
przyszpitalnym cmentarzu, który znajdował się w pobliskim
lesie, a chowano na nim zarówno pacjentów jak i personel
szpitala. Cmentarz po II wojnie światowej został najpierw
zdewastowany, a później zlikwidowany.
Nie zachowały się żadne nagrobki, o układzie cmentarza
świadczą jedynie widoczne dawne ścieżki.
|
|
|
Niezwykłym zbiegiem okoliczności (niezwykłym, bo postać
Blandowskiego jest przez mieszkańców Bolesławca dopiero
teraz odkrywana) zachował się kamień z inskrypcją, z grobu
Blandowskiego. W chwili obecnej znajduje się na terenie
przyszpitalnego parku.
|
fot. Marian Jabłoński |
|
|
Szpital
psychiatryczny w Bolesławcu |
|
Kaplica dawniej,
obecnie służy (służyła?) jako stolarnia |
Miejsce po
zlikwidowanym cmentarzu |
|
|
Kamień pamiątkowy |
Inskrypcja na
kamieniu |
|
|
|
|
W rodzinnym mieście upamiętnia go
tablica umieszczona na domu przy ul. Bankowej 4, gdzie
spędził ostatnie lata aktywnego życia.
|
|
|
Tablica „Pro memoria” –
2022
|
|
Materiały
źródłowe:
Blandowski W.,
Australien in 142
photographischen Abbildungen nach zehnjährigen
Erfahrungen, Gleiwitz
1862
Boroń P.; Dawne Gliwice. Studia z dziejów miasta
i jego mieszkańców do końca XIX wieku, Muzeum w
Gliwicach 2015
Darragh Thomas A.,
Naturalista czyli Wilhelm von Blandowski w Australii,
Muzeum w Gliwicach 2013
Lewczyński J.,
Wilhelm von Blandowski herbu Wieniawa. Zarys
działalności fotograficznej,
Rocznik Muzeum w Gliwicach t.X, Gliwice 1996
Nietsche B., Historia
miasta Gliwice,
przekł. S.Rosenbaum, Gliwice 2011
Nowicki W.,
Niepokoje Wilhelma von Blandowskiego,
Muzeum w Gliwicach 2013
Recław D.,
Zakład fotograficzny Wilhelma von Blandowskiego,
Muzeum w Gliwicach 2013
Akta różne Archiwum Państwowe w Gliwicach
„Der Oberschlesische Wanderer”
State
Library of NSW - http://image.sl.nsw.gov.au/cgi-bin/ebindshow.pl?doc=pxe864/a108;thumbs=1
Museum
Victoria - http://www.museum.vic.gov.au/Treasures/collDetails.aspx?Simg=3&ID=21
podroze.onet.pl/ciekawe/wilhelm-von-blandowski-podroznik-odkrywca-i-badacz-australii/ptl8kg8
(Dawid Smolorz) dostęp 20.09.2022
wachtyrz.eu/wilhelm-von-blandowski-odkrywca-i-jajcarz-z-gliwic/
(Arkadiusz Poźniak-Podgórski) dostęp
20.09.2022
boleslawiec.naszemiasto.pl/nasza-historia-prekursorzy-psychiatrii-z-bunzlau/ar/c1-3406575
istotne.pl/boleslawiec/wiadomosc/d14/dawny-szpital-dla-nerwowo-i-psychicznie-chorych-w-boleslawcu
Zdjęcia współczesne: Marian Jabłoński, Małgorzata
Malanowicz, Jerzy Olejnik
|
|
|