Cmentarz Hutniczy w Gliwicach / Der Hüttenfriedhof in Gleiwitz

Biografie pochowanych osób / Biografien

 

 

Carl Schottelius

1795 – 7.01.1882

 

 


 fotografia w albumie zdjęć Wilhelma Beermanna znajdującym się w zbiorach Muzeum w Gliwicach
 

Urodził się w Clausthal jako syn Johanna i Charlotte z domu Winter. Ojciec Carla był pracownikiem miejscowych kopalni, a ponadto nauczał rysunku w szkole górniczej, pełnił też funkcję mistrza zmianowego i mistrza kreślarskiego.

Clausthal było miejscowością typowo górniczą, znaną z działających tam od XVI wieku kopalń rud metali. Ponadto od 1775 roku w mieście tym działała słynna Szkoła Górnicza (Bergschule), którą w 1865 roku przekształcono w Akademię Górniczą. Ciekawostką związaną z ową uczelnią jest fakt, iż jednym z założycieli szkoły był starosta górniczy Carl Friedrich von Reden, wuj Friedricha Wilhelma grafa von Redena, działającego na Górnym Śląsku.

Pierwsze wzmianki o obecności Schotteliusa na terenach Śląska pochodzą z drugiego dziesięciolecia XIX wieku. Wymieniany był on w tamtym okresie w licznych wykazach wytwórców i publikacjach, m.in. informacje o nim możemy znaleźć w „Maschinenenbauer” z Opola z 1814 roku, gdzie Schottelius wymieniany jest jako budowniczy maszyn parowych.
Z roku 1842 pochodzi kolejna informacja o Karlu Schottelius’ie. Kiedy w marcu 1841 roku Senat Wolnego Miasta Kraków zdecydował o budowie stabilnego mostu na Wiśle, mającego zastąpić most pływający (pontonowy), z zadaniem budowy zwrócono się do Żyda Loebel’a (Leibl) Judkowicz’a. Rozpoczęcie budowy tego drewnianego mostu przedłużało się jednak z powodu zmian wartości pieniądza. Kiedy władze austriackie powierzyły w końcu to zadanie inżynierowi budowy mostów nazwiskiem Kutschera, zawarł on 23 maja 1842 roku umowę na dostawę czterokonnej maszyny parowej z pruskim, królewskim inżynierem maszynowym Karlem Schottelius’em. Maszyna parowa miała być wykorzystana do wbijania pali w dno rzeki.

 

16 maja 1830 roku, Carl ożenił się z Sophie Christiane Auguste Holzhausen (ur.5.04.1812), córką konstruktora maszyn Augusta Holzhausena i Johanne Christiane Wilhelmine z domu Zweigl.

OW nr 28 z 14.07.1829 r.
OW nr 20 z 18.05.1830 r.
 

fotografia w albumie zdjęć Wilhelma Beermanna znajdującym się w zbiorach Muzeum w Gliwicach

Zamieszkali przy dzisiejszej ulicy Jagiellońskiej (dawna Kronprinzenstrasse). Co do numeracji domów, to jeszcze próbuję to ustalić. W spisie mieszkańców z 1852 roku podany jest nr 104 (choć podobno oznacza to kolejność odwiedzania domów przez spisujących), 12 lat później jest to nr 18. Według spisu z grudnia 1852 roku pod tym adresem mieszkało również czworo ich dzieci:

Carl – (26.03.1831 OW nr 15 z 12.04.1831 r. – 2.11.1915)

Gustav – (ur. 27.10.1837 OW nr 45 z 6.11.1837 r. i nr 51 z 18.12.1837 r.)

Laura – (ur. 14.09.1839 OW nr 37 z 16.09.1839 r. i nr 41 z 15.10.1839 r.)

Minna (Sophie Wilhelmine) – (7.08.1847 OW nr 33 z 10.08.1847 r. i nr 36 z 31.08.1847 r. – 12.05.1930)

 

 

Acta des Gemeinde-Vorstandes der Stadt December 1852 sygn. 15/1 94 – Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział w Gliwicach

 

Mieli wcześniej również synów Wilhelma  (15.10.1832 OW nr 49 z 4.12.1832 r. – 4.06.1833 OW nr 24 z 11.06.1833 r.) i Ernsta (ur. 25.08.1834 OW nr 34 z 25.08.1834 r.)

W spisie 1864–1867 zgadzają się: Carl (1831) i Minna (1847), Gustav i Laura mają podany nieprawidłowy wiek no i nie wiadomo skąd pojawia się Oscar (1834).

 

Stadtarchiv – Völkszahlung... 1864–1867 sygn. 15/1 100 – Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział w Gliwicach
 

Może dzięki poniższej mapce uda się ustalić w przestrzeni obecnego miasta, kto gdzie mieszkał.
 
 

żona i córki Schotteliusa: Laura pośrodku górnego rzędu,
Minna pierwsza z prawej (Muzeum w Gliwicach)
 

Carl Schottelius (senior) zmarł 7.01.1882 roku (OW nr 8 z 10.01.1882 r.) w Gliwicach na zapalenie płuc i został pochowany na Cmentarzu Hutniczym.

 

OW nr 7 z 8.01.1882 r.
nr 10 z 12.01.1882 r.
 


Carl Schottelius ist als Sohn von Johann und Charlotte (geb. Winter) geboren. Im Jahre 1824 wurde er mit der Organisation von Maschinenwerkstatt an der Königlichen Hütte in Malapane anvertraut. Damals war er Maschinenmeister. Schon nach zwei Jahren gewannen die Produkte der Werkstat eine Auszeichnung während der Breslauer Industrieausstellung. Die grösste Errungenschaft von Schottelius und seinen Jüngern war die Gestaltung und Konstruktion einer Kettenhängebrücke in Malapane, die am 12. September 1827 in Auftrag gegeben wurde. Schottelius heiratete am 16. Mai 1830 mit Sophie Holzhausen. Sie hatten fünf Kinder: Carl, Wilhelm, Gustav, Laura und Minna. „Maschinenfabrik von C.Schottelius” wurde unter den bedeutendsten Maschinenherstellern in Gleiwitz gennant. Die Firma übernahm dann sei Sohn, Carl.

Übersetzung: Krystyna Koch
 

Carl Schottelius was born as son of Johann and Charlotte nee Winter. In 1824 he was commissioned to arrange the machinery plant in Malapane Royal Foundry in Ozimek, as he was an machinery Master at that time. Two years later this machinery Plants wares were prized during the Industrial Exhibition in Wrocław. The biggest achievement of Schottelius and his apprentices was the design of the chain bridge, manufactured in Ozimek Foundry, and given into usage in 1827. He got married Sophie Holzhausen on 16th May 1830. They had five children: Carl, Wilhelm, Gustav, Laura and Minna. His company „Mashinenfabrik von C. Schottelius”, mentioned as one of the most important machines producers in Gliwice, was succeeded by his oldest son Carl.

Translation: Ewa Hordyniak
 

 

W roku 1824 powierzono Schotteliusowi zorganizowanie warsztatów maszynowych w Królewskiej Hucie Malapane w Ozimku – był już wtedy mistrzem maszynowym. Już w 1825 roku, tokarki, młyny rozdrabniające i imadła zdobyły wyróżnienia na Wrocławskiej Wystawie Przemysłowej.

Największym osiągnięciem i potwierdzeniem doskonałych umiejętności mistrza Schotteliusa i jego uczniów był zaprojektowany przez niego i w całości wykonany w Hucie Malapane łańcuchowy most wiszący, będący pierwszym w Europie całkowicie wykonanym z żelaza mostem, służącym ludności po dziś dzień. Idea powstania mostu wiąże się ze zmiana stosunków wodnych na rzece Mała Panew. W 1824 roku zaistniała więc konieczność budowy nowoczesnej zapory, której celem było zapewnienie Hucie odpowiedniej ilości wody niezbędnej do napędu urządzeń. Plany inwestycyjne objęły też budowę nowego mostu na drodze hrabiego Renard’a (Graff Ranard Strasse), która prowadziła z Opola do Dobrodzienia przez tereny huty.

Oberschlesien im Bild nr 2/1932 r.
 
 

Most był na owe czasy dziełem niezwykle nowatorskim i pionierskim. Na murowanych przyczółkach po obu stronach rzeki ustawiono po dwa filary, które wykonane zostały z ażurowych, odlewanych płyt skręcanych śrubami. Były one wykonane w kształcie ostrosłupów o ściętych wierzchołkach i wraz z łączącymi je ażurowymi belkami tworzyły rodzaj portalu. Przęsło mostu zostało zawieszone na cięgnach z pojedynczych prętów, a odciągi zakotwione na stałe w gruncie wykonane zostały z łańcuchów o kutych ogniwach łączonych sworzniami. Jezdnię tworzyły drewniane belki.

Most ma 31,5 m długości i 6,6 m szerokości. Jego budowa pochłonęła 57 ton odlewów żeliwnych i 14 ton stali. Nośność obliczeniowa wynosiła 3 tony, natomiast w praktyce most wytrzymywał obciążenia aż pięciokrotnie większe. O mistrzostwie inżynierskim Schotteliusa świadczy również fakt, że most przetrwał wielką powódź w 1830 roku, kiedy to całkowitemu zniszczeniu uległa zapora wodna na Małej Panwi.

Dnia 26 września 1827 roku przeprowadzona została próba nośności mostu. Dokonano tego poprzez przepędzenie 75 sztuk bydła zebranego w okolicznych wioskach. Uroczyste otwarcie mostu nastąpiło w 1827 roku. Dokonali go nadinspektor hutniczy Freitag, kierownik huty oraz Carl Schottelius, projektant i budowniczy mostu. Towarzyszył im radca prawny Johann Friedrich Julian von Reil, przedstawiciel Wyższego Urzędu Górniczego z Wrocławia, który jako pierwszy, wieziony zaprzęgiem, dostąpił przejazdu nowym mostem.

W lipcu 2009 roku most został rozebrany, poddany gruntownej renowacji, a następnie złożony ponownie i iluminowany. 3 maja 2011 roku został oddany ponownie do użytku. Co więcej w wyniku porozumienia władz miasta i huty, znajduje się teraz na terenie ogólnodostępnym.

   

 


OW nr 6 z 10.02.1829 r.
 

Oprócz pracy na rzecz hut w Gliwicach i Ozimku, Carl Schottelius prowadził również własną firmę „Maschinenfabrik von C.Schottelius”. Firma ta wymieniana była wśród najważniejszych producentów maszyn w Gliwicach.

„Der Oberschlesische Wanderer” nr 33 z 17.08.1835 r.
   
A tu lokalizacja tej fabryki na planie miasta z ok. 1890 roku
   
 

Po śmierci Schotteliusa jego firmę przejął jego syn, również Carl (26.03.1831–2.11.1915).

fotografia w albumie zdjęć Wilhelma Beermanna znajdującym się w zbiorach Muzeum w Gliwicach

W 1892 roku firma Schottelius znajduje się w spisie górnośląskich firm, również od tego roku „C. Schottelius – właściciel fabryki” albo „C. Schottelius – producent maszyn” pojawia się regularnie na liście ofiarodawców na cele dobroczynne, drukowanej w „Der Oberschlesiche Wanderer”. Po raz ostatni znajdujemy go tam w wydaniu z 1 grudnia 1897 roku.

Po 1897 roku brak wzmianek związanych z działalnością rodziny Schottelius w Gliwicach. Prawdopodobnie w tym roku Carl junior opuścił miasto. Posesję przy u. Jagiellońskiej 11 wraz z fabryką przejęła sąsiednia firma – Huldschinsky AG, która w późniejszych książkach adresowych podawana jest jako właściciel obiektów pod tym adresem. W spisach firm z lat 1901 i 1902 firmy C. Schottelius już nie ma. Nie ma również tego nazwiska wśród mieszkańców Gliwic ani w najstarszym dostępnym spisie z roku 1908, ani w następnych wydaniach.

Carla oraz jego niezamężną siostrę Sophie Wilhelmine odnajdujemy wiele lat później we Wrocławiu. Mieszkali przy Lűtzowstr. 3 (ob. u. Miernicza). Wg aktu zgonu Carl był kawalerem i zmarł w 1915 roku w szpitalu braci miłosierdzia. Sophie zmarła 15 lat później.

 


 Oskar – w albumie podpisany jako wnuk Carla Schotteliusa
 fotografia w albumie zdjęć Wilhelma Beermanna znajdującym się w zbiorach Muzeum w Gliwicach
 
Dokumenty USC

     
akt zgonu Carla Schotteliusa seniora  akt zgonu Carla Schotteliusa juniora   akt zgonu Sophie Wilhelmine Schottelius
     

 

 

Nagrobek symboliczny – 2010

 

 

Materiały źródłowe:
Państwowe Archiwum w Krakowie, Archiwum Wolnego Miasta Kraków, Sygn. WMK VI-10, 1816–1846, Fasz. Mosty, Bl. 189, 197–199, 205–207
Dingler J.G. Dr.; Polytechnisches Jurnal, Stuttgart, Jahrgang 1822
Juros J.T.; Mosty z Pruskiej Królewskiej Huty Malapane w Ozimku – Die Brücken aus der Preußisch-Königlichen Hütte Malapane in Malapane”
Matschoss C.; Die Entwicklung der Dampfmaschine, Berlin 1908, s.169
Nietsche B., Historia miasta Gliwice, przekł. S.Rosenbaum, Gliwice 2011
Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział w Gliwicach
– USC/zgony – 1882 nr 7
– Der Oberschlesische Wanderer
– Oberschlesische Zeitung
– Akta rodzin gliwickich
– Acta des Gemeinde-Vorstandes der Stadt Gleiwitz, Dezember 1852, sygn. MGl 94
Oberschlesisches Firmen- und Adressbuch, Oppeln 1892

Zdjęcia archiwalne:
portrety rodziny Schottelius znajdują się w zbiorze zdjęć Wilhelma Beermanna w Muzeum w Gliwicach,
stare pocztówki i prasa archiwalna

Zdjęcia współczesne: Małgorzata Malanowicz