Der Hüttenfriedhof in Gleiwitz
Geschichte

Stanowiąca pierwowzór większości nagrobków stela to kamienna, ustawiona pionowo płyta z inskrypcją lub płaskorzeźbioną dekoracją o wysokości od kilkunastu centymetrów do kilku metrów. Stele nagrobne, ustawiane w miejscu pochówku z wykutym imieniem, epitafium, czasem wizerunkiem lub biografią pojawiły się  w niemal wszystkich kulturach basenu Morza Śródziemnego. Odmianę steli stanowi żydowska macewa. Największą grupę spośród odnalezionych elementów stanowią proste płyty kamienne, ale nie w formie steli, tylko opierane o proste podpory.

Tablice żeliwne również umieszczano na podporach bądź przykręcano do kamiennego postumentu.

Jest bardzo prawdopodobne, że symbole użyte na nagrobkach mają pochodzenie mniej chrześcijańskie, niż się powszechnie uważa. Chociaż dzisiejsze symbole często przedstawiają chrześcijaństwo, ich pochodzenie często sięga czasów na wiele lat przed narodzinami Chrystusa, ma pochodzenie pogańskie i zostało po prostu ponownie zinterpretowane, aby odzwierciedlić religię chrześcijańską i jej światopogląd. Wiele symboli z biegiem czasu tak bardzo zakorzeniło się w kulturze, że są ogólnie zrozumiałe.

Pomniki nagrobne miały być nie tylko manifestacją pozycji zmarłego, ale także formą przekazu. Najczęściej przypomnienia w stylu „memento mori” a również chęcią podzielenia się z innymi smutkiem po stracie bliskiej osoby. Stąd obok elementów wyłącznie dekoracyjnych umieszczano różne symbole, aby „przemawiały” do przechodniów.

Czaszka zawsze była popularnie używana jako symbol vanitas. W chrześcijańskich rzeźbach nagrobnych symbolizowały one przemijalność życia ludzkiego oraz dzieł i dóbr ziemskich.

Klepsydra – Opadający w dół piasek klepsydry symbolizuje przemijanie życia, a co za tym idzie przemijanie i jako symbol memento mori przypomina nam o zbliżającej się godzinie śmierci. Ponieważ klepsydrę trzeba raz po raz przewracać, wiąże się ona z cyklicznymi światopoglądami, czyli ideą świata przemijającego i odradzającego się. W mitologii greckiej klepsydra jest atrybutem boga czasu Chronosa.

Pochodnia – Skierowana w dół pochodnia z dogasającym płomieniem Tanatosa, boga śmierci, uważana jest za symbol umierającego życia. Na nagrobkach często przedstawiane są dwie opuszczone, skrzyżowane pochodnie. Nawiasem mówiąc, skierowane w dół pochodnie są bardzo starym symbolem żałoby, który można znaleźć również na rzymskich pomnikach nagrobnych, a którego korzenie sięgają rzymskiego kultu Mitry. W sanktuariach kultu Mitry pochodnia skierowana w dół reprezentowała zachód słońca, a Cautopates z opuszczoną pochodnią symbolizuje jesienną równonoc w scenie zabijania byków.

Wieniec kwiatów lub żałobny – Jako krąg bez początku i końca, wieniec żałobny jest symbolem wieczności, a zatem także znakiem życia po śmierci. Ale wyraża także związek między zmarłym a tymi, którzy pozostali na ziemi. Dla starożytnych Egipcjan wieniec był uważany za symbol słońca i jego wiecznego powrotu. Starożytni Grecy i Rzymianie wierzyli w życie po śmierci w królestwie umarłych. Już wtedy wieniec symbolizujący tę nieśmiertelność był częścią ich kultu śmierci.

Motyl – W okresie romantyzmu motyl był często przedstawiany na nagrobkach. Jest znakiem nadziei na zmartwychwstanie (larwa – poczwarka – motyl), a co za tym idzie, także na metamorfozę. Symbol duszy, nieśmiertelności, przemiany. Motyl jest symbolem duszy uwolnionej od materii.

Ćma to nocny motyl będący symbolem przekształcania się życia w nową formę i jakość. Ćma odzwierciedla ludzką duszę, która uwolniona od trosk ziemskiego padołu wzlatuje ku niebu, gdzie czeka ją nowy początek – wieczne życie.

Urna – Symbol nagrobny, m.in. jako korona na nagrobkach. To symbol ludzkiej nicości i marności doczesnej powłoki człowieka, po której zostanie tylko proch. Nawiązuje do czasów antycznych, kiedy spopielano zwłoki. Powszechny był także motyw aniołów i kobiet opłakujących urny.

Anioły smutku – W ikonografii chrześcijańskiej aniołowie na tubie odnoszą się do tych muzycznych aniołów, którzy dmą w róg, szofar lub inny instrument dęty blaszany. Pierwotnie anioł jest często przedstawiany z rogiem wojskowym. Anioł Z tubą był początkowo kojarzony z niebiańską pieśnią uwielbienia, ale później pojawia się jako anioł sądu w przedstawieniach apokalipsy. Tuba, znana od czasów rzymskich, może pochodzić od greckiej salpinxu. Jednak ich bezpośrednie pochodzenie jest prawdopodobnie etruskie. W przekładzie Nowego Testamentu dokonanym przez Lutra głos Boży opisany jest jako dźwięk trąby. Trąbkę można postrzegać jako symbol nieziemskiego, nadprzyrodzonego, piekła i podziemia. Mówi się, że ich potężny dźwięk ma moc przywoływania okropności i nieznanych wymiarów tego mrocznego świata.

Kielich i Hostia – atrybuty patronki dobrej śmierci, św. Barbary, alegoria Wiary, od ok. połowy XIX w. emblemat ten pojawiał się prawie wyłącznie na grobach kapłanów.

Panoplia – umieszczane na nagrobkach osób związanych z wojskiem

Otwarta księga – W chrześcijaństwie otwarta księga symbolizuje Biblię. Przedstawienie ksiąg na ogół nawiązuje do wiedzy religijnej i pobożności i ma na celu ukazanie, że zmarły był osobą szczególnie pobożną. Ale jest także symbolem mądrości, wiedzy i edukacji i był często używany wśród uczonych ludzi, zwłaszcza w judaizmie. Inna interpretacja jako „Księga Życia” byłaby taka, że zmarły miał pełnię życia.

Wawrzyn – chwała

Lew – moc, władza, męstwo

Orzeł – Orzeł reprezentuje siłę, odwagę i życie wieczne. Ludy na całym świecie utożsamiały go z bogami i wybrały go na swój emblemat. Jest królem niebios i posłańcem najwyższych bogów. Ponieważ w locie zawsze patrzy w słońce, stał się symbolem zmartwychwstania, odkupienia i życia wiecznego, a wolność przypisana orłowi przez ludzi łączy się z wolnością duszy po śmierci. W symbolice chrześcijańskiej ptak drapieżny reprezentował wniebowstąpienie Chrystusa. W sztukach wizualnych orzeł, jako symbol boskiego entuzjazmu, stał się atrybutem apostoła i ewangelisty Jana.

Dąb – znak siły, wiary prawości i cnoty obywatelskiej

Serca gorejące – religijna żarliwość, miłość, odwaga

Gołąb – czystość, niewinność, pokój

Lilia – symbol czystości, ale także łaski

Palma – symbol męczeństwa

Palma daktylowa i liść palmy należą do najstarszych znanych ludzkości symboli roślinnych. Palma daktylowa była już symbolem święta weselnego bogów, które Sumerowie obchodzili corocznie w Nowy Rok. Grecy również uważali palmę za symbol zmartwychwstania. W kulturze rzymskiej liść palmy jest symbolem zwycięstwa, triumfu i radości. Grecka bogini zwycięstwa Nike i odpowiadająca jej rzymska bogini zwycięstwa Wiktoria są często przedstawiane jako młoda kobieta z wieńcem zwycięstwa i gałązką palmową. Liść palmowy trafił do symboliki chrześcijańskiej poprzez kulturę rzymską. Gałąź palmowa dość często przedstawiano na wczesnochrześcijańskich nagrobkach jako symbol zwycięstwa nad śmiercią i diabłem. W ciągu ostatnich 150 lat gałązka palmowa wróciła do mody jako symbol na naszych cmentarzach.

Uścisk dłoni

Uścisk dłoni symbolizuje pożegnanie. Od czasów starożytnych był symbolem lojalności i bliskiego związku po śmierci.

Wąż

Symbol węża jest bardzo złożony. Jedną z najsłynniejszych historii biblijnych jest Upadek Człowieka – Ewa zostaje uwiedziona przez węża, aby zjeść owoc zakazanego drzewa. Dlatego symbolizuje diabła lub królestwo umarłych. Inną interpretacją jest strażnik grobowy. Zapewnia, że spokój zmarłego nie zostanie zakłócony.

Używane jako symboliczne zwierzęta dla bogiń i bogów, reprezentują jednocześnie mądrość i życie, płodność i regenerację lub śmierć i umieranie. Egipska Księga Umarłych donosi, że węże strzegą dwunastu bram do podziemi lub że umarli stają się wężami w podziemiach. Ze względu na swoją skórę wąż jest również uważany za symbol regeneracji i nieśmiertelności. W epopei Gigamenscha jest to cios, który kradnie bohaterowi ziele życia wiecznego, które w końcu odnalazł podczas długich poszukiwań nieśmiertelności. W mitologii nordyckiej spotykamy dwa węże. Przede wszystkim Niddhöggr, wężopodobny smok żyjący na drzewie świata Ygdrasil i dręczący zmarłych. Lepiej znany jest Wąż Midgardu, rozciągający się na cały świat wąż morski, który zagraża światu germańskiemu.

Jest też jest symbolem nieśmiertelności, rozpoczęcia nowego życia.

Kwiaty maku i makówki

W drugiej połowie XIX wieku modne stało się przedstawianie kwiatów maku i torebek makowych. Z jednej strony maki kojarzą się z misteryjnym kultem Demeter w Eleusis, którego wtajemniczeni mogli liczyć na radosne życie po śmierci. Ponadto maki uważano za wyrocznię miłości, ponieważ czerwone płatki można było otworzyć, a stopień miłości determinował siłę huku.

Z drugiej strony zawsze był używany jako środek znieczulający i nasenny, dlatego też reprezentuje sen śmierci. Stosowanie maku lekarskiego jako rośliny uprawnej zostało udokumentowane w Europie Południowej od okresu neolitu. Mak jest jedną z naszych najstarszych roślin uprawnych. Makówka była symbolem Morfeusza, boga snów, Nyks, bogini nocy i Tanatosa, boga śmierci. Ta symboliczna moc maku na sny, sen i śmierć znalazła różnorodny wyraz w sztukach wizualnych.

Bluszcz

Na cmentarzu wiecznie zielony bluszcz reprezentuje życie wieczne, lojalność i nieśmiertelność.

Bluszcz czerpie tę symboliczną moc ze swojej ogromnej wytrzymałości. To, co kiedyś przyjął, nie będzie już uwalniane, nawet po śmierci. Jest często używany do obsadzania grobów. Uformowane liście bluszczu są liśćmi siatkowymi i tworzą pentagram. Kształty liści i kwiatów często mają specjalne znaczenie symboliczne ze względu na ich geometryczne kształty. Ze względu na swoją wytrzymałość w zimie bluszcz miał ogromne znaczenie dla ludów germańskich. Podobno umieszczali swoich zmarłych na pędach bluszczu, aby symbolizować ich wieczną lojalność wobec zmarłych. Wśród Celtów bluszcz był kojarzony z Cailleach, boginią zimy i sowy, jako trafny symbol śmierci lub życia po śmierci.