Irena Nowakowska-Acedańska
1909–1983
Artystka-plastyczka, urodzona we Lwowie, uprawiała grafikę warsztatową i użytkową, malarstwo sztalugowe i ścienne, wykonywała wyroby artystyczne z tkaniny, a także projekty witraży. Od 1946 r. mieszkała w Gliwicach.
Przyszła na świat w Boże Narodzenie 25 grudnia 1909 we Lwowie. W mieście tym uczęszczała do szkoły powszechnej, a następnie kontynuowała edukację w gimnazjum. W 1927 r. rozpoczęła naukę na Wydziale Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego Państwowej Szkoły Technicznej we Lwowie.
Nauka trwała pięć lat. Przez pierwsze dwa lata program obejmował wszystkie przedmioty, koleje trzy skupiano się na wybranych pod kątem przyszłej pracy w firmach specjalizujących się w produkcji wyrobów szeroko pojętej sztuki użytkowej. Malarstwa i rysunku uczył ją Kazimierz Sichulski, wychowanek krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, uczeń Mehoffera i Wyspiańskiego, który w swoich pracach uwiecznił barwny świat Huculszczyny. Ponadto ukończyła kurs grafiki prowadzony przez Ludwika Tyrowicza, wybitnego rzemieślnika specjalizującego się w grafice użytkowej. W szkole poznała swojego przyszłego męża Zygmunta Acedańskiego.
Po ukończeniu nauki w 1932 r. rozpoczęła pracę w zawodzie, wykonując liczne prace zlecone, jednocześnie doskonaliła warsztat uczestnicząc w plenerach i wystawiając swoje prace na wystawach. Wyspecjalizowała się w utrwalaniu na płótnie i grafikach przede wszystkim architektury: widoków rodzinnego Lwowa, kresowych miasteczek i wsi, zamków, kościołów i cerkwi. Wspólnie z Zygmuntem Acedańskim przygotowała cykl grafik z widokami Żółkwi oraz w 1933 r. zorganizowała wystawę „Żółkiew w sztuce”, która była elementem obchodów 250-lecia wiktorii wiedeńskiej. Ich wspólnym dziełem była również droga krzyżowa dla kościoła w Zimnej Wodzie koło Lwowa. W lipcu 1934 r. wzięli ślub. Irena, zgodnie ze zwyczajem panujących wśród artystek, zachowała nazwisko panieńskie dodając doń nazwisko męża. Zamieszkali na lwowskiej Pohulance w rejonie łyczakowskim. W drugiej połowie lat trzydziestych uczyła rysunku w Żeńskim Gimnazjum Kupieckim we Lwowie. Ponadto projektowała okładki książek, witraże oraz polichromie. Przede wszystkim jednak malowała, w charakterystycznej dla siebie kolorystyce, z przewagą słonecznych, ciepłych barw. Jej mistrzami, do których nawiązywała w swojej twórczości byli Leon Wyczółkowski i Stanisław Noakowski.
Jej dzieła można było zobaczyć zarówno na dużych wernisażach i przeglądach międzynarodowych (m.in. w Wiedniu, Paryżu i Ostrawie), jak i na małych, kameralnych wystawach, jak np. w listopadzie 1968 r. Międzyzakładowym Domu Kultury huty „Zygmunt” i kopalni „Łagiewniki” w Bytomiu.
Na krótko przed wybuchem wojny, w lipcu 1939 r. w lwowskim Pałacu Sztuki wystawiła siedemnaście swoich obrazów w ramach Salonu Letniego zorganizowanego przez lwowskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Nie opuściła Lwowa w czasie wojny i okupacji. Polityka okupantów, sowieckiego i niemieckiego, ograniczyła, a w wielu przypadkach uniemożliwiła jej dotychczasową działalność zawodową. Pomimo to, wraz z mężem, próbowała utrzymać się ze sztuki. Wydała drukiem m.in. cykl pocztówek z widokami Lwowa.
Podczas drugiej okupacji sowieckiej, w 1944 r. sowiecka policja polityczna NKWD aresztowała jej męża. Wywieziony na Wschód, szczęśliwie wrócił kilkanaście miesięcy później.
W 1945 r. na zawsze opuściła Lwów. Na krótko, wraz z mężem, zatrzymała się w Tarnowie, skąd w 1946 r. przeniosła się do miasta nad Kłodnicą. W Gliwicach Acedańscy zamieszkali przy ul. Powstańców Warszawy, następnie na ul. Ligonia, by ostatecznie osiąść na parterze willi przy ul. Jodłowej. Była aktywnym członkiem gliwicko-zabrzańskiego Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków.
Mieszkając w Gliwicach nigdy nie porzuciła tematyki lwowsko-kresowej, choć oczywiście siłą rzeczy nie był to już główny nurt jej pracy artystycznej. Widoki Lwowa i kresowych miasteczek wykonywała od wyłącznie dla przyjaciół i znajomych oraz na prywatne zamówienia. W listopadzie 1946 r. brała udział w pierwszej powojennej Wystawie Plastyków Polskich w Katowicach. Akwarele i grafiki jej autorstwa z widokami śląskich miast i zabytków reprodukowano w ówczesnej prasie i czasopismach, m.in. w „Odrze”.
W okresie stalinizmu, naznaczonym największą ideologizacją i podporządkowaniem polskiej kultury marksistowskiemu paradygmatowi, nie uniknęła udziału w socrealistycznych wystawach, jak np. w wielkim przeglądzie twórczości śląskich plastyków pt. „Praca i pokój” w Katowicach w czerwcu 1950 r.
Pozostała wierna swojej pasji uwieczniania zabytków architektury. W marcu 1963 r. na wystawie pt. „Ziemia Gliwicka w plastyce”. w gliwickim Domu Plastyka na Rynki prezentowała swoje prace przedstawiające różne oblicza gliwickiej Starówki, zamek w Toszku, rynek w Sośnicowicach oraz współczesne widoki miasta. Dwa i pół roku później, w październiku 1965 r., w tym samym miejscu, miała indywidualną wystawie pt. „Architektura zabytkowa w szkicach”.
Jej dzieła można było zobaczyć zarówno na dużych wernisażach i przeglądach międzynarodowych (m.in. w Wiedniu, Paryżu i Ostrawie), jak i na małych, kameralnych wystawach, jak np. w listopadzie 1968 r. Międzyzakładowym Domu Kultury huty „Zygmunt” i kopalni „Łagiewniki” w Bytomiu.
Utrwalała na płótnie i papierze impresje z krajowych i zagranicznych wojaży. Niektóre kończyły się tematycznymi wystawami, jak np. w grudniu 1975 r. kiedy w Domu Plastyka na gliwickim Rynku zaprezentowała cykl: „Szkice z podróży: Dolny Śląsk – Rzeszowszczyzna”. Nie uniknęła również popularnej w czasach „propagandy sukcesu” tematyki industrialnej. W 1972 r. brała udział w V Ogólnopolskim Plenerze Przemysłowym, a jej obrazy, dostrzeżone i wyróżnione, znalazły się na wystawie poplenerowej prezentowanej w Muzeum Miejskim w Zabrzu. Przede wszystkim jednak malowała Gliwice i liczne na ziemi gliwickiej zabytkowe kościoły, pałace i zamki. Z bardziej oddalonych miejsc przede wszystkim zabytki Dolnego Śląska, Żywiecczyzny i Śląska Cieszyńskiego.
W listopadzie 1982 r. wraz z mężem obchodziła jubileusz 50-lecia pracy twórczej. Z tej okazji w katowickiej galerii Biura Wystaw Artystycznych otwarto retrospektywną wystawę ich twórczości.
Na początku 1983 r. w wyniku nieszczęśliwego upadku złamała nogę. Uraz wymagał zabiegu chirurgicznego. Operacja udała się, jednak niedługo później pojawiły się powikłania.
Zmarła 14 lutego 1983 r. Jej doczesne szczątki spoczęły na Cmentarzu Lipowym w Gliwicach
