Naukowcy

Mieczysław Gładysz

1903–1984

Mieczysław Gładysz

Etnograf, muzeolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyrektor Muzeum w Gliwicach w latach 1945–1951, przekształcił niemieckie muzeum w placówkę polską.

Przyszedł na świat 9 lipca 1903 r. w Gołonogu, obecnie dzielnicy Dąbrowy Górniczej, w rodzinie Piotra i Marii z domu Wartak. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczał do gimnazjum w Częstochowie.

Powołany pod broń przerwał edukację i brał udział wojnie polsko-bolszewickiej oraz został skierowany na Górny Śląsk podczas trzeciego powstania śląskiego. Po demobilizacji, w 1922 r. zdał maturę. Po ukończeniu gimnazjum w 1922 pracował jako nauczyciel w szkołach powszechnych w Orzegowie (obecnie dzielnica Rudy Śląskiej) i w Katowicach. Ponadto w latach dwudziestych redagował czasopisma ilustrowane dla dzieci i młodzieży oraz wygłaszał pogadanki w katowickiej rozgłośni Polskiego Radia. W 1929 r. rozpoczął studia poświęcone etnografii Słowian na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jednocześnie dla tworzonego od podstaw Muzeum Śląskiego w Katowicach, zbierał eksponaty z terenów historycznego Górnego Śląska. W 1931 r. został sekretarzem Komisji Śląskiej Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Katowicach, powołanej w celu przygotowania materiałów do śląskiego tomu „Słownika geograficznego państwa polskiego i ziem historycznie z Polską związanych”. Pod kierunkiem prof. Kazimierza Moszyńskiego prowadził badania śląskiej kultury ludowej, które zaowocowały wydaną w 1935 r. monografią „Góralskie zdobnictwo drzewne na Śląsku”, a trzy lata później jej kontynuacją poświęconą zdobnictwu metalowemu na tym samym obszarze.

Po ataku Niemiec na Polskę, powołany ponownie do wojska, brał udział w wojnie obronnej Polski. Po klęsce kampanii wrześniowej zamieszkał w Krakowie, gdzie m.in. pracował w Obywatelskim Komitecie Pomocy, a w latach 1942–1944 w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego.

Wczesną wiosną 1945 r. wrócił do Katowic, gdzie przyjął propozycję objęcia stanowiska dyrektora Muzeum w Gliwicach. Gliwickie muzeum na szczęście w niewielkim stopniu ucierpiało na skutek bezpośrednich działań wojennych. Najcenniejsze eksponaty zostały wywiezione na zachód jeszcze przed wkroczeniem czerwonoarmistów, a dzięki ofiarnej postawie i zaangażowaniu niemieckich pracowników, którzy pozostali w Gliwicach, tylko stosunkowo niewielka część zbiorów muzealnych została rozkradziona i zniszczona przez żołnierzy Armii Czerwonej w pierwszych dniach po zajęciu miasta. Trudnych do oszacowania spustoszeń dokonał zapewne specjalny oddział złożony z sowieckich historyków sztuki, którzy przez pewien czas stacjonowali w Gliwicach. Oficjalne, uroczyste otwarcie polskiego Muzeum w Gliwicach miejsce 22 marca 1945.

Po przybyciu do Gliwic, wraz z podległym mu niewielkim zespołem, częściowo złożonym jeszcze z niemieckich pracowników, rozpoczął żmudne porządkowanie i uzupełnianie zbiorów. Jednocześnie zespół ludzi pod jego kierownictwem prowadził poszukiwania eksponatów, które mogłyby znaleźć się w muzeum. Owocne okazały się zwłaszcza wyjazdy w teren, gdzie starano się ratować resztki dobytku z najczęściej już splądrowanych i pozostawionych własnemu losowi pałaców i dworków na ziemi gliwickiej. Dzięki energicznym poszukiwaniom prowadzonym przez pracowników muzeum, zbiory szybko wzbogaciły się o części wyposażenia niemieckich pałaców, meble, obrazy i ceramikę. Udało się ocalić również liczne dokumenty.

Kierowanie Muzeum w Gliwicach łączył z powodzeniem z pracą naukową. W tym samym 1947 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim obronił zaległą pracę magisterską pt. „Stan i potrzeby nauki polskiej o Śląsku w zakresie etnografii” oraz dysertację doktorską „Góralskie zdobnictwo drzewne na Śląsku”. Dwa lata później habilitował się w 1949 r. na podstawie pracy „Zdobnictwo metalowe na Śląsku”, wydanej drukiem w 1938 r .

Pracami Muzeum w Gliwicach kierował do 1951 r., po czym objął równoległe stanowisko w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, gdzie pozostał dyrektorem do 1960 r.

Najpierw dzielił swój czas pomiędzy Gliwice a Kraków, a następnie między Bytom a Kraków. W 1951 r. został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1954 r. kierował pracami Zakładu Etnografii w Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Rok później stanął na czele zespołu powołanego do opracowania Polskiego Atlasu Etnograficznego. W 1959 r. zainicjował Międzynarodową Komisję do Badania Kultury Ludowej w Karpatach (od 1976 r. w Karpatach i Bałkanach).

W 1960 r. na zawsze opuścił Górny Śląsk, po tym jak, po śmierci prof. Kazimierza Moszyńskiego otrzymał propozycje objęcia szefa Katedry Etnografii na Uniwersytecie Jagiellońskim, którą kierował do 1973 r. W 1970 r. zainicjował międzynarodowe wydawnictwo „Etnografia narodów słowiańskich”. Dzięki jego staraniom w 1973 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim powstało Podyplomowe Studium Muzeologiczne.

Był członkiem wielu rad muzealnych, m.in. Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Tatrzańskiego, Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce, Muzeum Wsi Orawskiej w Zubrzycy Górnej

Zmarł 12 października 1984 r. w Krakowie. Jego doczesne szczątki złożono na Cmentarzu Rakowickim.