Sędzia, historyk i muzealnik

Artur Schiller

1858–1945

Artur Schiller

Założyciel Muzeum w Gliwicach, sędzia, historyk i muzealnik.

Urodził się 16 maja 1858 r. w Bolesławcu na Dolnym Śląsku w dość zamożnej rodzinie architekta. Wychowywano go w duchu protestanckiej religijności i pracowitości. Wśród dalekich przodków posiadał pokrewieństwo słowiańskie, co przed I wojną światową chętnie podkreślał.

Już jako dziecko Artur Schiller przejawiał wybitne zdolności intelektualne, m.in. szybko opanował umiejętność czytania i pisania, a także nauczył się grać na skrzypcach. Po przeniesieniu się jego rodziców do Złotoryi uczęszczał do tamtejszej szkoły średniej, ale maturę zdał w 1876 r. w Bolesławcu. Wyższe studia prawnicze odbył na uniwersytetach w Lipsku, Heidelbergu i Berlinie. W 1880 r. zdał egzamin referendarski, po czym odbył roczną służbę wojskową. Po powrocie z wojska kontynuował studia prawnicze zdobywając w 1886 r. tytuł asesora sądowego. Zgodnie z ówczesnymi zasadami, skierowano go na Górny Śląsk w celu odbycia praktyki sadzie w Opolu, a następnie skierowano go do pracy w sądzie w Gliwicach.

Do Gliwic przybył w XI 1889 r., początkowo wynajmował różne czasowe mieszkania w centrum miasta, m.in. w hotelu „Pod Czarnym Orłem” przy ul. Raciborskiej i w Rynku nr 13. Przez dłuższy czas mieszkał przy ul. Ogrodowej (późniejszej Kreidelstrasse, obecnie ul. Barlickiego), a w ostatnich latach pobytu w mieście przy ul. Zwycięstwa (Wilhelmstarsse).

W 1900 roku otrzymał stanowisko Sędziego Nadzorczego w Okręgu Sądowym obejmującym obszar od Toszka po Mikołów. Z tego względu w latach 1906–1909 nadzorował prace przy budowie nowego gmachu sądu w Gliwicach przy ul. Powstańców Warszawy. Pod jego nadzorem stawiało pierwsze kroki wielu znanych później prawników i polityków np. dr Georg Geisler.

Należąc do elity urzędniczej Gliwic, Artur Schiller miał pewien wpływ na politykę komunalną, zwłaszcza dzięki ułatwionemu dostępowi do kolejnych burmistrzów: Kreidla i Mentzla. Zgodnie z jego sugestiami dokonano regulacji Kłodnicy i zbudowano przy niej promenadę, ulice miasta upiększono drzewami i krzewami oraz przygotowano projekt podziemnych szaletów przy Placu Inwalidów Wojennych.

W 1895 r. wybrano go jednym z wiceprzewodniczących Związku Weteranów wojennych – Oddział Gliwice, a w 1899 r. przewodniczącym tej organizacji. Jako działacz Związku Weteranów wojennych Schiller uporządkował sprawy prawne związku, m.in. napisał jego statut oraz dokonał jego gruntownej reorganizacji. Zwieńczeniem jego kariery w związkach kombatanckich było wybranie go członkiem Zarządu Związku Weteranów Wojennych całej Prowincji Śląskiej. Dodatkowo w 1899 r. powierzono mu stanowisko naczelnego dowódcy Landwehry, czyli miejscowego pospolitego ruszenia. Z tego względu był organizatorem ćwiczeń obrony cywilnej w mieście i powiecie oraz współorganizatorem tzw. „gry wojennej Werninga” przeprowadzonej w Gliwicach.

W końcu lat 90-tych XIX Schiller opracował własną odmianę stenografii wykorzystywanej w pracach sądowniczych, tzw. Kurs Schillera, która została oficjalnie przyjęta do nauczania stenotypistek. Ponadto jako znany i doświadczony prawnik Schiller opracował szereg statutów różnych organizacji społecznych, m.in. statut, Ewagelickiego Związku Mężczyzn i Młodzieńców na potrzeby gminy ewangelickiej, do której sam należał.

Największym osiągnięciem Artura Schillera było założenie w Gliwicach placówki muzealnej. Realizując postulaty związków kombatanckich na terenie miasta już w 1903 r. wystąpił z inicjatywą założenia w mieście małego muzeum gromadzącego pamiątki po wojnie francusko-pruskiej. Po przeprowadzeniu rozmów z władzami miejskimi (burmistrzem H. Mentzlem) a także po konsultacjach ze znanymi historykami: ks. J. Chrząszczem i B. Nietsche doszedł do wniosku, że najbardziej odpowiednią inicjatywą będzie założenie w Gliwicach w pełni wartościowego muzeum regionalnego. Z góry zakładał, że muzeum to będzie obejmowało swoim zasięgiem cały przemysłowy Górny Śląsk (Industriebezirk Oberschlesien).

Po przeprowadzeni niezbędnych prac przygotowawczych i organizacyjnych doprowadził do zorganizowania w dniu 22 III 1905 r. uroczystego spotkania w hotelu „Deutsches Haus” w gliwickim rynku, podczas którego wyłoniono Górnośląski Związek Muzeum (Oberschlesisches Museumverein), a ten z kolei powołał do życia Górnośląskie Muzeum w Gliwicach (Oberschlesisches Musem in Gleiwitz). Artur Schiller został wybrany pierwszym dyrektorem nowego muzeum pełniąc tę funkcję przez kolejne kilkanaście lat aż do swojego wyjazdu z Gliwic. Dzięki jego pracy organizacyjnej jako dyrektora placówki, w pierwszych latach działalności muzeum stale się rozwijało, co polegało na pozyskiwaniu nowych członków do Związku Muzealnego (osób np. hrabiego Franza von Ballestrema, stowarzyszeń, np. Związku Synagog Górnego Śląska, zarządów miejskich, np. Tarnowskie Góry), a dzięki jego szczeremu zamiłowaniu do pracy muzealnej, szybko powiększało także swój stan zbiorów i zakres ich opracowania.

W okresie, gdy gliwicką placówką kierował Artur Schiller muzeum zgromadziło ogromy zbiór obiektów zabytkowych obejmujących w sumie ok. ok. 20.000 wpisów inwentarzowych (kilkadziesiąt tysięcy muzealiów liczonych na sztuki). W tej grupie znajdowały się m.in. zbiór odlewów artystycznych Królewskiej Odlewni Żeliwa w Gliwicach, zbiór wyrobów śląskich fabryk porcelany, albumy z fotografiami Wilhelma von Blandowskiego i karty z fotografiami Wilhelma Beermanna, znaczący zespół fotografii przemysłowej i kolekcja pocztówek o tematyce śląskiej (wiele z nich sam podarował do placówki), zabytki cechowe z terenu Górnego Śląska, liczne militaria itp. Zgodnie z założeniami powstały wówczas zasób Górnośląskiego Muzeum w Gliwicach za sprawą A. Schillera miał ponadregionalny charakter. Przejawiało się to w gromadzeniu obiektów zabytkowych nie tylko z Gliwic, ale z całego Górnego Śląska. Wykonując te zadania prowadził księgi inwentarzowe muzeum i prowadził badania naukowe nad dziejami regionalnymi. Ponadto zasiadał też we władzach nadrzędnego wobec placówki Górnośląskiego Związku Muzeum. Stworzony przez Niego w ciągu pierwszych 15 lat zbiór muzealiów, także obecnie jest podstawą najbardziej wartościowej części zbiorów Muzeum w Gliwicach.

W 1890 r. ożenił się węgierką Ilonę Pilich z którą, miał dwoje dzieci: syn Feri zginął w 1915 r. na froncie wschodnim podczas I wojny światowej, a córka Margit zmarła przy porodzie w 1918 roku. Te osobiste tragedie, a także niepokoje na Górnym Śląsku skłoniły Artura Schillera w VI 1919 r. do opuszczenia Gliwic i przeniesienia się na stałe do Bolesławca. Po pewnym czasie, pomimo przejścia na emeryturę przyjął stanowisko dyrektora Muzeum w Bolesławcu. Zmarł w wieku 87 lat w Zgorzelcu 2 lipca 1945 r.

W uznaniu zasług na polu zawodowym i społecznym nadano mu wiele odznaczeń i tytułów, min. w 1913 r. przyznano mu tytuł „tajnego radcy”, a także tytuł „Honorowego Obywatela Miasta Gliwice” oraz odznaczono licznymi odznaczeniami państwowymi np. medalem Czerwonego Orła.