Władysław Kuczewski
1887–1963
Inżynier-metalurg, profesor nauk technicznych, organizator i pierwszy rektor Politechniki Śląskiej.
Przyszedł na świat 27 kwietnia 1887 r. w Bobrujsku na Białorusi, w rodzinie Zygmunta i Zofii z Halperinich. Ojciec był inżynierem zatrudnionym na kolei, matka nauczycielką muzyki. W Wilnie uczęszczał do gimnazjum klasycznego, które ukończył w 1909 r. Dzięki stypendium wileńskiej Fundacji Korsaków mógł studiować na Wydziale Metalurgicznym Instytutu Politechnicznego w Petersburgu.
Specjalizował się w budowie i działaniu wielkich pieców hutniczych. Praktyki odbył w hucie Bankowej w Dąbrowie Górniczej i w zakładach hutniczych w Łyświe na Uralu. W 1910 r. rozpoczął staż w biurze konstrukcyjnym wielkich pieców Noworosyjskiego Towarzystwa Metalurgicznego w Juzowce (obecnie Donieck na Ukrainie), gdzie pracował do 1913 r. i przygotował swój projekt dyplomowy. W latach 1913–1915 mieszkał w Warszawie. Pracował w zakładzie należącym do Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Machin i Odlewów K. Rudzki i S-ka. Ewakuowany z Warszawy w 1915 r. w dotarł do Jenakijewa, gdzie zatrudnił się w zakładach Rosyjsko-Belgijskiego Towarzystwa Górniczo-Hutniczego. W okresie wojny domowej i rządów bolszewików pełnił kierownicze funkcje w zakładach i instytucjach przemysłowych w Lipiecku i w Moskwie, m.in. jako członek Wydziału Metali Najwyższej Rady Gospodarki Narodowej. W 1921 r. wrócił do Polski. Na krótko trafił do Kamiennej (obecnie Skarżysko-Kamienna), gdzie objął stanowisko głównego inżyniera w odlewni „Jan Witwicki”. Rok później był już w Warszawie, gdzie znalazł zatrudnienie w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Praca w ministerstwie otworzyła przed nim drzwi wielu zakładów i instytucji. W następnych latach pełnił m.in. funkcję zastępcy dyrektora Związku Polskich Hut Żelaza, kierownika wydziału kontroli i kosztów własnych w Spółki Akcyjnej Huta „Pokój” w Katowicach oraz starszego inspektora hutniczego w hutach „Pokój” i „Baildon”. W latach 1934–1939 pełnił szereg kierowniczych funkcji w zakładach należących do katowickiej Spółki Akcyjnej Wspólnota Interesów Górniczo-Hutniczych. Jednocześnie od 1934 r. był redaktorem naczelnym pisma „Wiadomości Polskich Hut Żelaza”. Znalazł się wśród założycieli Stowarzyszenia Hutników Polskich. W latach 1936–1939 wykładał w Wyższym Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych. W czerwcu 1939 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego i został powołany na Katedrę Wielkich Pieców Akademii Górniczej w Krakowie, jednak wybuch wojny we wrześniu 1939 r. uniemożliwił objęcie katedry.
Uciekając przed frontem przez Warszawę, jesienią 1939 r. dotarł do Lwowa. W czerwcu 1940 r. został wraz z rodziną deportowany do Tomska na Nizinie Zachodniosyberyjskiej, gdzie m.in. pracował jako technik w kombinacie przemysłu drzewnego. Po układzie Sikorski-Majski w 1941 r. został w Tomsku lokalnym mężem zaufania Ambasady RP w Kujbyszewie. Nie opuścił Związku Sowieckiego wraz z Polakami ewakuowanymi w 1942 r. Po powstaniu prosowieckiego Związku Patriotów Polskich, wstąpił w jego szeregi. Po kilku miesiącach przewodniczenia Zarządu Okręgowego tej organizacji w Tomsku, wyjechał do Moskwy, gdzie zasiadł w Biurze Badań Gospodarczych Związku Patriotów Polskich.
Latem 1944 r. znalazł się w Lublinie i wszedł w skład samozwańczego, marionetkowego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, w którym objął funkcję referenta ds. przemysłu górniczo-hutniczego, a następnie pełnomocnika resortu gospodarki narodowej i finansów na Małopolskę i Śląsk. W stycznia 1945 r. został p.o. rektora Politechniki Warszawskiej z tymczasową siedzibą w Lublinie, zaś 30 maja 1945 r. powierzono mu zorganizowanie od podstaw nowej wyższej uczelni technicznej na Górnym Śląsku – Politechniki Śląskiej. Zarówno w jednej jak i drugiej nominacji obok przesłanek merytorycznych ważną rolę odgrywała polityka, zwłaszcza zaangażowanie Kuczewskiego w działalność Związku Patriotów Polskich i Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. W listopadzie 1944 r. został posłem do Krajowej Rady Narodowej, a niedługo później wstąpił w szeregi komunistycznej Polskiej Partii Robotniczej.
Opuścił Lublin i przez Kraków dotarł Katowic, gdzie jako kierownik-organizator przejął funkcje Tymczasowej Komisji Organizacyjnej Politechniki Śląskiej. Jednocześnie używał tytułu p.o. rektora Politechniki Śląskiej, choć formalnie nie pełnił takiego stanowiska. Początkowo uczelnia miała znajdować się w Katowicach, ostatecznie jednak wybór padł na Gliwice, w czym również spora zasługa Kuczewskiego, który uznał, że warunki lokalowe w mieście nad Kłodnicą dawały większe możliwości, niż wówczas już przeludniona stolica województwa. Oficjalna decyzja o przeniesieniu siedziby Politechniki Śląskiej z Katowic do Gliwic została podpisana dopiero 20 marca 1946 roku.
Lato 1945 r. spędził na rekrutowaniu kadry uczelni, organizowaniu rekrutacji oraz przejmowaniu budynków w Gliwicach, najczęściej zajmowanych wcześniej przez Armię Czerwoną, zdewastowanych i prawie zupełnie pozbawionych wyposażenia.
Pierwsza inauguracja roku akademickiego na Politechnice Śląskiej w Gliwicach, odbyła się 29 października 1945 r. Kuczewski pełnił wówczas rolę rektora, jednak nie wszyscy uznawali jego autorytet. Wybory na to stanowisko w 1946 r. wygrał prof. Włodzimierz Burzyński. Wynik ten zignorowano i decyzją prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta z 25 listopada 1946 r. rektorem został Kuczewski.
Kierując uczelnią, nie ukrywał swoich sympatii i zaangażowania politycznego. W mediach i podczas wystąpień publicznych prezentował się jako zwolennik linii wyznaczonej przez partię komunistyczną. Postulował, by możliwie szeroko czerpać z wzorców sowieckich, tak w życiu społecznym, jak i organizacji życia naukowego. Namawiał do głosowania „trzy razy tak” w Referendum Ludowym w czerwcu 1946 r. i oddania głosu na kandydatów Bloku Demokratycznego w wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 r. Nie czynił tego bynajmniej wyłącznie pro publico bono. Sam kandydował z tej listy i wybrany posłem w latach 1947–1952 zasiadał w sejmowych ławach. Z ramienia Polskiej Partii Robotniczej w 1948 r. wziął udział w kongresie zjednoczeniowym i po utworzeniu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej został jej członkiem.
Był kierownikiem Katedry Metalurgii Wydziału Mechanicznego Politechniki Śląskiej. Wymagający wobec siebie i innych, często stanowczy i nieustępliwy, nie był zaliczany do osób lubianych i cieszących się autorytetem wynikającym nie tylko z pełnionych funkcji. Pomimo to z powodzeniem wykorzystał swojej pozycję polityczną dla dobra uczelni. W 1950 r. wmurował kamień węgielny pod budowę nowej dzielnicy akademickiej oraz Wydziału Górniczego.
Rektorem Politechniki Śląskiej był do 30 września 1951 r. W latach 1952–1954 był rektorem Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej w Katowicach (od 1953 r. Stalinogrodzie), będąc jednocześnie nadal kierownikiem Katedry Metalurgii Wydziału Mechanicznego Politechniki Śląskiej. Po jej przeniesieniu w 1954 r do Szkoły Inżynierskiej w Częstochowie, rozstał się ostatecznie z Gliwicami. Katedrą Metalurgii Żelaza, utworzonej w 1955 r. Politechniki Częstochowskiej, kierował do przejścia na emeryturę w 1960 r.
Po rozstaniu się z Politechniką Śląską pozostał aktywny politycznie. Był m.in. delegatem na III Zjazdy PZPR w 1959 r. W latach 1957–1959 zasiadał egzekutywie Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach. Był również członkiem egzekutywy Komitetu Miejskiego PZPR w Częstochowie.
Trzykrotnie żonaty. Jego drugi syn z pierwszego małżeństwa Zbigniew, kapitan Armii Krajowej, został aresztowany przez Niemców i wysłany do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie w 1942 r. został zamordowany.
Przez latach zmagał się z chorobą wieńcową. Zmarł na atak serca 28 lutego 1963 r. w Polanicy. Jego doczesne szczątki pochowano z honorami w Alei Zasłużonych na cmentarzu w Częstochowie.
Imię Kuczewskiego nosiły do 1992 r. dzisiejsza ul. Akademicka w Częstochowie, a do roku 1999 r. ulica księdza Marcina Strzody w Gliwicach. Ponadto był on patronem szkoły podstawowej nr 34 w Częstochowie, która obecnie nosi imię Aleksandra Fredry.
Pomimo licznych wad i słabości, został zapamiętany jako człowiek niezwykle pracowity, zdyscyplinowany i konsekwentny, co w powiązaniu z politycznym zaangażowanie pozwoliło mu podołać zadaniu utworzenia Politechniki Śląskiej w niezwykle trudnych warunkach roku 1945 i kierowania tą uczelnią w jej pionierskim okresie.
Bogusław Tracz
Przeczytaj także
Przeczytaj także
